αντιστροφή προοπτικής: «Ευρωπαϊκό αξιακό κεκτημένο;»

Αυτές τις μέρες παρατηρείται μια επίταση της αντιπροσφυγικής υστερίας απ’ την μιαν άκρη της Ευρώπης στην άλλη. Απ’ τις εσχατιές της Σκανδιναβίας μέχρι την Βαλκανική χερσόνησο προβάλλεται το ίδιο “έργο” που έχει τον ίδιο σκηνοθέτη, τους ίδιους ηθοποιούς αλλά διαφορετικούς θεατές. Στην θαλάσσια περιοχή μεταξύ Δανίας και Σουηδίας περιπολούν «εθελοντές» «επαγγελματίες Σουηδοί» με δικά τους σκάφη προκειμένου να εντοπίσουν βάρκες προσφύγων που προσπαθούν να διεκπεραιωθούν στην Σουηδία. Στόχος τους; Να εμποδίσουν αυτήν την διεκπεραίωση με κάθε μέσο· είτε ειδοποιώντας την σουηδική ακτοφυλακή είτε… διαφοροτρόπως. (Μέσα στην ερημιά του πελάγους οι «επαγγελματίες Σουηδοί» με τα ξυρισμένα και κενά κρανία, ίσως να έχουν κι’ άλλες εναλλακτικές εθνοπρεπούς συμπεριφοράς…).

Στην βουλγαροελληνική και βουλγαροτουρκική μεθόριο διάφοροι «εθελοντές» «επαγγελματίες Βούλγαροι» αναλαμβάνουν αυτοσχέδιες συνοριακές περιπολίες, συλλαμβάνουν πρόσφυγες και, στην συνέχεια, τους κακοποιούν βάναυσα υπό την δέουσα ιαχή «ζήτω η Βουλγαρία». Στο λιμάνι της Χίου «επαγγελματίες Έλληνες» (οι επάγγελμα έχοντες την εις τα εθνικά ζητήματα ιδιοτελή ανάμιξιν) επιτίθενται, υπό τα όμματα της ΕΛ.ΑΣ, εναντίον ανυπεράσπιστων προσφύγων κακοποιώντας τους με συνοδεία ιαχών «ζήτω η Ελλάδα». Παράλληλα, έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία συστηματικής διαβολής και συκοφάντησης όλων, σχεδόν, των αλληλέγγυων αποδίδοντας τους, με ανέντιμο τρόπο, ύποπτες θέσεις και ανήθικα, αν όχι και αξιόποινα, κίνητρα. Η ΕΛ.ΑΣ, εκτελώντας, με εξαιρετική προθυμία, τις εντολές της ΄΄αριστερής΄΄ πολιτικής ηγεσίας της, τους τρομοκρατεί με ανόητες και αψυχολόγητες συλλήψεις. Ταυτόχρονα, οι γραβατοφόροι τηλεοπτικοί μαστροποί της κοινής γνώμης επιδίδονται σε λυσσόδηκτα ρατσιστικά αντιπροσφυγικά σχόλια επισείοντας το σκιάχτρο της εθνολογικής και θρησκευτικής αλλοίωσης του ελληνικού πληθυσμού που «ασφαλώς και θα επισυμβεί» αν δεν ληφθούν μέτρα όπως λ.χ να «αναλάβει δράση ο στρατός». Πρέπει να προασπίσουμε την λευκή φυλή μας, την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία μας και το ελληνικό έθνος μας απ’ τους σκουρόχρωμους, αλλοεθνείς και αλλόθρησκους πρόσφυγες!

Μια γενικευμένη αντιδραστική παλινδρόμηση ξετυλίγεται απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ευρώπη με αιχμή την αντιπροσφυγική και αντιμουσουλμανική υστερία. Οι οιμωγές των Σύρων, Ιρακινών και Αφγανών προσφύγων επικαλύπτονται απ’ τις υλακές των «Ευρωπαίων» φασιστών που επικαλούνται την προστασία της λευκής φυλής τους και του δυτικού-χριστιανικού πολιτισμού τους που κινδυνεύει – εννοείται! – απ’ τους Ασιάτες μουσουλμάνους πρόσφυγες. Αυτή η ρατσιστική και αντιπροσφυγική υστερία είναι πιο εμφανής στις λεγόμενες «χώρες του Βίσεγκραντ» (Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Πολωνία) και στην Βουλγαρία όπου η ακροδεξιά, φασιστική πλημμυρίδα καταλαμβάνει ευρύτερες λαϊκές μάζες σε πλήρη αντιστοιχία με τις αντιδραστικές κυβερνήσεις τους. Ο λόγος αυτής της θλιβερής επίτασης είναι προφανής: Αυτές οι πρώην «σοσιαλιστικές» χώρες είχαν, για χρονικό διάστημα μισού αιώνα, ένα πολιτικό –κοινωνικό καθεστώς ένδειας και ανελευθερίας, μια άτεγκτη δικτατορία που, φυσικώ τω λόγω, διέφθειρε ηθικά τους ανθρώπους, εξουδετέρωσε την κοινωνική τους συνείδηση και τους απογύμνωσε από κάθε δύναμη αντίστασης. Στις χώρες αυτές το πνεύμα του λαού είχε (και έχει) παραλύσει, τα αισθήματά του έγιναν απαθή και αδιάφορα και κάθε ηθική αρχή τσαλαπατήθηκε στην λάσπη. Εκεί οδηγεί η ολοκληρωτική έλλειψη ελευθερίας και η εξαχρειωτική θηριωδία της στυγνής καταπίεσης και της τυφλής υπακοής. Έτσι εξηγείται ο αμίμητος πολιτικός νηπιασμός και τα εξαχρειωμένα πολιτικά ήθη της πλειοψηφίας του πληθυσμού αυτών των χωρών. Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ το είχε εντοπίσει και το διατύπωσε ως εξής: «Κανένας λαός δεν θα είναι ποτέ τίποτε άλλο από αυτό που τον κάνει το πολίτευμά του.»[1].

Αλλά και η κατάσταση των δυτικών χωρών του πάλαι ποτέ αυτοαποκαλούμενου «ελευθέρου κόσμου» δεν υπολείπεται σπουδαίως εκείνης των πρώην «σοσιαλιστικών» χωρών. Ήδη αναφερθήκαμε στο θλιβερό παράδειγμα της Σουηδίας. Φαίνεται πως και στις χώρες του «υπαρκτού καπιταλισμού» —που διέφεραν απ’ τις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού», όσο διαφέρει η μονάδα από το μηδέν— το «ευρωπαϊκό αξιακό κεκτημένο» μάλλον έπαυσε να κατισχύει εδώ και καιρό! Ίσως – Ίσως να μην ήταν ΠΟΤΕ και τόσο μονοσήμαντο και καθολικό ως υπολαμβάνουν οι κουτοπόνηροι (το πρώτο συνθετικό είναι δυσαναλόγως αναπτυγμένο σε σχέση με το δεύτερο) θιασώτες της Φιλοδέσποτης Αριστεράς. Αυτήν την σκέψη μας ας την εκφράσουμε εκτενέστερα.

ΙΙ

Στην εποχή του ο Σκώτος Πουριτανός Thomas Carlyle ταύτιζε το σύνολο της ιστορικής ζωής με την ζωή των μεγάλων ανδρών. Χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχε ιστορία· θα υπήρχε αδράνεια και αδράνεια σημαίνει θάνατος, έλεγε. Αν η ηρωοαρχία έσβηνε ποτέ, συνέχιζε, θα έπρεπε να απελπιστούμε τελείως από τον κόσμο. «Χωρίς κυρίαρχους, αληθινούς κυρίαρχους, κοσμικούς και πνευματικούς, δεν βλέπω άλλη δυνατότητα παρά την αναρχία, το μισητότερο πάντων». Παρ’ όλη την πνευματοκρατία του, στα θέματα πολιτικής γίνεται ένας από τους πιο αποφασιστικούς υπερασπιστές της πιο παθητικής υπακοής. Για τον Carlyle ο Βολταίρος και οι υπόλοιποι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού αντιπροσώπευαν «το πνεύμα του σκότους». Τους καταμαρτυρούσε έλλειψη «κάθε δύναμης φαντασίας και, συνεπώς, κάθε δημιουργικότητας». Περιέγραψε το έργο των Εγκυκλοπαιδιστών ως τις «Πράξεις και τις Επιστολές της Παρισινής Εκκλησίας του Αντίχριστου». Μετά ταύτα, καθίσταται ευεξήγητη η πρωσσική προδιάθεσή του και η τάση του να δίδει περισσότερο χώρο στους πολιτικούς και στρατιωτικούς ανάμεσα στους εκπροσώπους του Υψίστου. Αυτές οι απόψεις του για την «λατρεία του ήρωα» και η πεποίθηση του πως «η δύναμη δημιουργεί δίκαιο» βοήθησαν στο να χαρακτηρισθεί ως «ο πατέρας του βρετανικού ιμπεριαλισμού».[2]

Δίπλα στις απόψεις του Carlyle για την «ηρωολατρεία» ήρθαν να προστεθούν αργότερα οι απόψεις του Αρτύρ ντε Γκομπινώ (Arthur de Gobineau) για την «λατρεία της φυλής». Πρέπει να τονισθεί πως το πλέον χαρακτηριστικό στοιχείο στην θεωρία του Γκομπινώ δεν είναι αυτή καθεαυτή η εξύμνηση της φυλής. Είναι φυσικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου να υπερηφανεύεται για τους προγόνους του, για την γέννησή του και την καταγωγή του. Αν αυτό είναι προκατάληψη πρόκειται για μια πολύ κοινή προκατάληψη που, σε κάθε περίπτωση, δεν είναι απαραίτητο να απειλεί ή να υπομονεύει την κοινωνική και ηθική ζωή του ανθρώπου. Αλλ’ αυτό που ανακαλύπτουμε στον Γκομπινώ είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Είναι μια προσπάθεια να εκμηδενιστούν όλες οι άλλες αξίες. Ο θεός της φυλής, όπως τον κήρυξε ο Γκομπινώ, είναι θεός ζηλόφθονος. Δεν επιτρέπει να λατρεύονται συγχρόνως κι άλλοι θεοί! Η φυλή είναι το παν· όλες οι άλλες δυνάμεις δεν είναι τίποτε. Δεν έχουν καμία αυτόνομη σημασία ή αξία. Αν έχουν κάποια ισχύ, δεν είναι αυτόνομη. Απλώς τους την εκχωρεί η υπέρτερη και η κυρίαρχή τους παντοδύναμη φυλή. Κατ’ αυτόν η φυλή ήταν ο μόνος κύριος και κυβερνήτης του ιστορικού κόσμου· όλες οι άλλες δυνάμεις είναι κατώτερές της και δορυφόροι της.[3] Κατά τον Γκομπινώ ένας άνθρωπος είναι σπουδαίος, ευγενής, ενάρετος, όχι από τις πράξεις του αλλά από την καταγωγή του. Η αρετή δεν είναι κάτι που αποκτάται. Είναι δώρο εξ ουρανού ή, για να το πούμε πιο σωστά, δώρο της γης, των φυσικών και διανοητικών ιδιοτήτων της φυλής. Το να χαρακτηρίζουμε τα μέλη των κατώτερων λαών ως «ηθικά» ή «έλλογα» όντα δείχνει…πολύ χαμηλή αίσθηση ηθικότητας. Αυτό που προσδίδει σ’ έναν άνθρωπο την ηθική του αξία δεν είναι το τι κάνει, αλλά το τι είναι ο ίδιος. «Ένας άνθρωπος δεν είναι καλός, διότι έχει ενεργήσει καλώς, αλλά ενεργεί καλώς όταν είναι καλός, δηλαδή από καλή γενιά». Συνεχίζοντας διακήρυξε ότι, σύμφωνα μ’ έναν άτεγκτο φυσικό νόμο, οι κατώτερες φυλές (δηλαδή η μαύρη και η κίτρινη φυλή) είναι καταδικασμένες αιώνια «να σέρνονται στα πόδια των κυρίων τους».[4] Όταν οι θεωρίες του Carlyle και του Γκομπινώ, εκείνου του χολερικού κόμη, αναμείχθηκαν, προέκυψε ένα εκρηκτικό μείγμα με ολέθριες συνέπειες όπως ακριβώς είχε προβλέψει ο προσωπικός φίλος του δεύτερου Tocqueville.

III

Στους προαναφερόμενους «ευρωπαίους διανοητές» ήρθαν να προστεθούν κι άλλοι, με απόψεις κι αντιλήψεις συμπληρωματικές των προεκτεθεισών! Έτσι ο Φίχτε (Johann Gottlieb Fichte), εκπρόσωπος του γερμανικού ιδεαλισμού, υποστήριξε πως ενώ το κράτος εξασφαλίζει στους πολίτες την υλική ύπαρξή τους, απαιτεί ως αντάλλαγμα την απάρνηση κάθε προσωπικής ελευθερίας και κάθε πολιτισμικής συνεργασίας με τους άλλους λαούς. Τον διέκρινε μια δεισιδαίμων πίστη στην «ιστορική αποστολή των Γερμανών». Προσδιόρισε το γερμανικό έθνος ως προορισμένο από την μοίρα να είναι «η μητέρα και ο αναδημιουργός της ανθρωπότητας…». Πρέπει να τονισθεί πως ο Φίχτε δεν ήταν μια περιθωριακή πνευματική μορφή. Η μορφή και ο ρυθμός της γλώσσας του άσκησαν μια τεράστια επιρροή στην γερμανική νεολαία η οποία κούρνιαζε στα πόδια του και αφουγκράζονταν τις τερατώδεις σοφιστείες του σαν να έβγαιναν από το στόμα ενός προφήτη. Ο Φίχτε είχε χαρακτηρίσει τους Γερμανούς ως έναν Αρχέγονο Λαό (Urvolκ), τον μόνο προορισμένο να επιτελέσει το έργο της σωτηρίας του ανθρωπου![5]

Δίπλα (και πάνω) απ’ τον Φίχτε ας τοποθετήσουμε τον Χέγκελ (Hegel), τον διανοητή που φιλοδόξησε να καταστήσει εαυτόν Μακιαβέλλι (Machiavelli) της Γερμανίας και της εποχής του (βλ. ό.π, τόμος Β, σελ. 168, Έρνστ Κασσίρερ, Ο μύθος του Κράτους, εκδόσεις γνώση, σελ. 173). Αναφερόμενος στο διαβόητο βιβλίο του Μακιαβέλλι «Ο Ηγεμόνας» - (κανείς ποτέ δεν αμφέβαλε ότι η πολιτική ζωή, όπως έχουν τα πράγματα, είναι γεμάτη εγκλήματα, προδοσίες και κακουργήματα· αλλά κανένας στοχαστής πριν τον Μακιαβέλλι δεν είχε επιχειρήσει να διδάξει την τέχνη αυτών των εγκλημάτων· αυτό κάνει με τον «Ηγεμόνα» του) – Ο Χέγκελ κρίνει πως «το βιβλίο αυτό όχι μόνο δικαιώνεται, αλλά θα φανεί ως εξαιρετικά μεγαλειώδης και αυθεντική σύλληψη της γνήσιας πολιτικής ιδιοφυΐας ενός μεγίστου και υψίστου πνεύματος».[6] Μια απ’ τις κύριες δοξασίες του είναι και η ακόλουθη: «ότι είναι λογικό είναι πραγματικό και ότι είναι πραγματικό είναι λογικό». Πρόκειται για καθαγίαση του υπάρχοντος ως υπάρχοντος. Ας επισημανθεί πως η αποδοχή του κόσμου ως έχει αποτελεί την πνευματική προϋπόθεση κάθε αντίδρασης. Διότι αντίδραση δεν είναι τίποτε άλλο παρά η εμμονή σε παγιοποιημένες αρχές.[7]

Ο Χέγκελ έβλεπε το κράτος ως την υπέρτατη και πληρέστερη πραγματικότητα, ως την ίδια την ενσάρκωση του «πνεύματος του κόσμου». Ενώ ο Ιερός Αυγουστίνος θεωρούσε την civitas terrena (γήινη πολιτεία) ως διαστρέβλωση και παραμόρφωση της civitas divina (θεϊκής πολιτείας), ο Χέγκελ έβλεπε σ’ αυτήν την civitas terrena την «Θεία Ιδέα στην επίγεια ύπαρξή της». Η ηθική δέσμευση, έλεγε, ισχύει για την ατομική βούληση, όχι για την καθολική βούληση του κράτους. Αν υπάρχει κάποιο χρέος για το κράτος, αυτό είναι το χρέος να διαφυλάξει τον εαυτό του. Αλλά το κράτος δεν είναι η μόνη οντότητα που εξαιρείται από κάθε ηθική δέσμευση. Η αυτή αρχή ισχύει για τα εξαιρετικά εκείνα άτομα τα οποία καθορίζουν την πορεία του πολιτικού κόσμου και είναι οι πραγματικοί δημιουργοί της ιστορίας. Αυτά τα άτομα εξαιρούνται από κάθε ηθική απαίτηση. Κατά τον Χέγκελ «η αλήθεια έγκειται στην ισχύ»! Πρέσβευε, επί πλέον, ότι σε κάθε εποχή της ιστορίας υπάρχει ένα και μοναδικό έθνος το οποίο εκπροσωπεί αυθεντικά το παγκόσμιο πνεύμα και ότι το έθνος αυτό έχει το δικαίωμα να εξουσιάζει όλα τα υπόλοιπα.[8] Όταν λοιπόν «η αλήθεια έγκειται στην ισχύ», όταν «αρετή σημαίνει ισχύς», όταν υπάρχει μοναδικό έθνος που δικαιούται να εξουσιάζει τα υπόλοιπα, τότε δεν αφίσταται της αληθείας η διαπίστωση του Έρνστ Κασσίρερ ότι 1) «Κανένα άλλο φιλοσοφικό σύστημα δεν έχει συμβάλει τόσο στην προετοιμασία του φασισμού και του ιμπεριαλισμού όσο το εγελιανό δόγμα για το κράτος, αυτήν την ¨Θεία Ιδέα στην γήινη ύπαρξή της¨» και 2) «Τα λόγια αυτά» – του Χέγκελ ότι η αλήθεια έγκειται στην ισχύ – «γραμμένα το 1801 περιέχουν το πιο ξεκάθαρο και πιο άτεγκτο φασιστικό πρόγραμμα που προτάθηκε ποτέ από πολιτικό ή φιλόσοφο» (ό.π, σελ. 366).[9]

ΙV

Τα όσα εν τάχει προαναφέρθηκαν αποσκοπούν στο να καταδείξουν δύο αλληλένδετα συμπεράσματα : Α) Το πρώτο τούτων συνίσταται στο ότι το πολυύμνητο(!) «ευρωπαϊκό αξιακό κεκτημένο» δεν είναι, ιστορικά και εννοιολογικά, μονοσήμαντα ανθρωπιστικό και προοδευτικό. Εμπεριέχει και απάνθρωπες, σκοταδιστικές δοξασίες και πρακτικές που αμαύρωσαν το ανθρώπινο είδος. Η «Ευρώπη» είναι η κοιτίδα της Ιεράς Εξέτασης, στην «Ευρώπη» γεννήθηκε και ανδρώθηκε ο φασισμός και η γερμανική εκδοχή του, ο ναζισμός με τα φρικώδη μαζικά εγκλήματά τους. Οι ευρωπαϊκές χώρες ήσαν οι πρώτες αποικιοκρατικές, ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που καταλήστευσαν τον υπόλοιπο κόσμο. Β) Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία για την σημερινή συγκυρία είναι η ακόλουθη, άκρως, ανησυχητική, διαπίστωσή μας: Σήμερα, στο πολιτισμικό, πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον τόνο ΔΕΝ τον δίνουν οι εκπρόσωποι του Διαφωτισμού, ούτε ο Γκαίτε, ο Χέρντερ ή ο Χάινε.

Η δεκαετία που διανύουμε είναι βαμμένη στα χρώματα της μισαλλοδοξίας, της εθνικιστικής υστερίας, της κοινωνικής εκμετάλλευσης και της πολιτικής χειραγώγησης και καταπίεσης. Σήμερα ο Λόγος υποχωρεί, η έλλογη σκέψη ηττάται, η μυθική σκέψη αναβιώνει σε πανευρωπαϊκή κλίμακα εγκαθιδρύοντας μια γενικευμένη αντιδραστική παλινδρόμηση. Σήμερα η κυρίαρχη κοινωνική βούληση της «Ευρώπης» και οι πολιτικοί εκφραστές της εκδηλώνουν συντριπτική περιφρόνηση απέναντι στα θεμέλια του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού· οι εκπρόσωποι των διεθνικών εταιριών θεωρούν ως και τα Συντάγματα των ευρωπαϊκών χωρών παρωχημένα κωλύματα της δράσης τους και, πάντως, όχι τον θεμελιωδέστερο νόμο έκαστου κράτους. Τις ατομικές ελευθερίες των ανθρώπων τις αντιμετωπίζουν ως κατάλοιπα νοησιαρχικών προλήψεων που εμποδίζουν την «οικονομική ανασυγκρότηση» και τον διαβόητο «τεχνικό χειρισμό των ανθρώπων». Το σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος, με ότι κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά εκφράζει και αντιπροσωπεύει, είναι γι’ αυτούς ότι ήταν και για τον Hobbes (Χόμπς), «ο θνητός θεός», ο οποίος ελέγχει πλήρως την ιδιοκτησία και την ζωή, ακόμη και την γνώμη και την θρησκεία των υπηκόων του. Ήδη η κρατική εξουσία είναι POTESTAS LEGIBUS SOLUTA (εξουσία αποδεσμευμένη απ’ τους νόμους), ως εκ τούτου έχει JUS AD OMNIA (δικαίωμα σε όλα) ενώ ο άνθρωπος δεν έχει κανένα δικαίωμα έναντι αυτού του κράτους! Οι πολίτες της «Ευρώπης» «προστατεύονται» δια του ευρωπαϊκού κράτους και μέσω του ευρωπαϊκού κράτους, ΟΧΙ με δικαιώματα έναντι του κράτους! Το τελευταίο εκλαμβάνεται ως πολιτική βλασφημία.

Σύμφωνα με τον ειδήμονα καθηγητή Μαλινόφσκυ, η βιολογική λειτουργία της μαγείας είναι να ανακουφίζει έγκλειστα και διαψευσμένα αισθήματα που δεν μπορούν να βρουν καμιά λογική διέξοδο.[10] Ακόμη και μέσα στις πρωτόγονες κοινωνίες, όπου ο μύθος διαποτίζει και κυβερνά όλη την κοινωνική αίσθηση και την κοινωνική ζωή των ανθρώπων, δεν έχει πάντοτε την ίδια λειτουργικότητα και ίδια δύναμη. Στην πλήρη ισχύ του φθάνει όταν οι άνθρωποι βρεθούν μπροστά σε εξαιρετικές και επικίνδυνες καταστάσεις. Τότε συσπειρώνονται περισσότερο, αποφεύγουν και εχθρεύονται τις καινοτομίες και τις νέες ιδέες, προσκολλώνται στενότερα στην παράδοση, γίνονται υπέρ το δέον συντηρητικοί. Αυτή η περιγραφή του ρόλου της μαγείας και του μύθου στην πρωτόγονη κοινωνία ισχύει εξ ίσου και για τα πολύ προηγμένα στάδια της πολιτικής ζωής του ανθρώπου. Σε καταστάσεις απόγνωσης – σαν την σημερινή κατά την οποία η ανεργία προσλαμβάνει χαρακτηριστικά επιδημίας, η κοινωνική ανασφάλεια επιδεινώνεται και η ελπίδα εξαφανίζεται – ο άνθρωπος θα καταφεύγει πάντα σε απεγνωσμένα μέσα και, τέτοια απεγνωσμένα μέσα υπήρξαν και εξακολουθούν να είναι οι πολιτικοί μύθοι του καιρού μας. Αν η «λογική» δείχνει ότι χρεοκόπησε, υπάρχει πάντα η ultima ratio, η δύναμη του θαυμαστού και του μυστηριώδους.[11] Αν ο μύθος δεν είναι τίποτε άλλο παρά η «προσωποποιημένη συλλογική επιθυμία» («le désir collectif personnifié»), κατά την λακωνική και οξεία διατύπωση του Ε.Doutté,[12] τότε δεν πρέπει να λησμονούμε πως οι σύγχρονοι πολιτικοί μύθοι δεν αναπτύσσονται ελεύθερα, δεν αποτελούν τους άγριους καρπούς μιας οργιαστικής φαντασίας. Είναι πράγματα τεχνητά που επινόησαν πολύ επιτήδειοι και πολύ πανούργοι τεχνίτες. Ο μύθος, μπορεί, κάποτε – κάποτε, να έχει ένα fundamentum in re, να μην είναι σκέτο παραμύθι αλλά είναι ΠΑΝΤΟΤΕ στεγανός απέναντι στην εμπειρία, χειραφετημένος από την πραγματικότητα, την οποία περιφρονεί, αδιαπέραστος απ’ την λογική επιχειρηματολογία· δεν ανατρέπεται από επιχειρήματα και συλλογισμούς. Τουναντίον, τα επιχειρήματα είναι αυτά που περιττεύουν. Με την προδιαληφθείσα έννοια, ο μύθος είναι άτρωτος![13] Πρωτίστως για όσους μπορούν να αντέξουν μια μονάχα πολύ μικρή δόση πραγματικότητας· και για όσους σπεύδουν διαγκωνιζόμενοι να απαλλοτριώσουν εκουσίως την έλλογη σκέψη τους.

[1] βλ. Ernst Cassirer, Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού, εκδόσεις ΜΙΕΤ, σελ. 259, Ρούντολφ Ρόκερ, Εθνικισμός και Πολιτισμός, εκδόσεις Άρδην, τόμ Β΄, σελ. 94

[2] βλ. Έρνστ Κασσίρερ, Ο μύθος του κράτους, εκδόσεις γνώση, σελ. 267,268, 306-309.

[3] βλ. ό.π. σελ. 320,319

[4] βλ. ό.π σελ. 326,328, 333, 313

[5] βλ. Ρούντολφ Ρόκερ, Εθνικισμός και Πολιτισμός, εκδόσεις Άρδην, τόμος Β, σελ. 152, 156-157,218.

[6] Έρνστ Κασσίρερ, Ο μύθος του Κράτους, εκδόσεις γνώση, σελ. 173,174

[7] Ρούντολφ Ρόκερ, ό.π τόμος Β σελ. 172, Έρνστ Κασσίρερ, ό.π, σελ. 344-345

[8] Έρνστ Κασσίρερ, ό.π, σελ.361,363,366,374-375

[9] Δεν είναι του παρόντος να αναπτυχθεί το ότι η μορφή του εγελιανού συστήματος ήταν πολύ ανώτερη από το άμεσο περιεχόμενό του. Αυτή η μορφή έγινε εκρηκτική δύναμη στην εξέλιξη της πολιτικής σκέψης κατά την διάρκεια του 19^ου αιώνα. Πολύ συχνά λειτουργούσε και εναντίον του ίδιου του Χέγκελ διαψεύδοντας και υπονομεύοντας μερικές από τις πιο εδραίες και προσφιλείς του πολιτικές πεποιθήσεις. Έτερον, εκάτερον! Η τραγική μοίρα του Χέγκελ συνίστατο στο ό,τι χωρίς να το συνειδητοποίησει αποδέσμευσε τις πιο παράλογες δυνάμεις που φάνηκαν ποτέ στην κοινωνική και πολιτική ζωή του ανθρώπου.