Eμείς μιλάμε για αξίες, Eσείς μιλάτε για τιμές

Σε σημερινό του κείμενο ο Πάσχος Μανδραλέλης προσπαθεί να αποδομήσει το σύνθημα που κυριάρχησε μετά την εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008 και επανήλθε μετά το σπασμένο παρμπρίζ του τρόλεϊ από τους φίλους του παιδιού που πέθανε για ένα εισιτήριο. Ο Πάσχος και οι συν αυτό πιπίλιζαν όλες αυτές τις μέρες τα γνωστά κλισέ "αυτό το παρμπρίζ ποιος θα το πληρώσει τώρα;" ή "ότι θα το πληρώσουμε όλοι μας" και διάφορα τέτοια φαιδρά.

Ο Πάσχος διαμαρτύρεται πως το σύνθημα "εσείς μιλάτε για βιτρίνες, εμείς μιλάμε για ζωές" είναι βλακώδες και λαϊκίστικο γιατί ουδέποτε τίθεται το δίλλημα αυτό σε πραγματικό επίπεδο. Δηλαδή, ποτέ κανένας από αυτούς που παίρνουν τις κρίσιμες αποφάσεις δεν προτίμησε να μείνουν ανέπαφες οι βιτρίνες μπροστά στην απώλεια μιας ανθρώπινης ζωής. Ο Πάσχος αναρωτιέται γιατί δεν μπορεί να γίνουν και τα δύο, να προστατευτούν οι ανθρώπινες ζωές και να μείνουν ανέπαφες και οι βιτρίνες;

Για να τα δούμε όμως ένα ένα. Η εξίσωση των σπασμένων βιτρινών, και ειδικότερα του χρηματικού κόστους των ραγισμένων παρμπρίζ, με τις ανθρώπινες ζωές, δεν γίνεται από το σύνθημα των διαδηλωτών αλλά από τις καθημερινές θέσεις του κυβερνητικού εκπροσώπου, των καθεστωτικών κομμάτων και προβεβλημένων προπαγανδιστών σαν τον Πάσχο. Γιατί δεν μπορεί καθημερινά με εκτενή άρθρα και συνεχή τσιτάτα στα social media να επισημαίνει – πολλές φορές υπερβάλλοντας συνειδητά - την οικονομική ζημία από τις σπασμένες βιτρίνες μετά από κάθε κοινωνική διαμαρτυρία, εξισώνοντας το ηθικό και υλικό περιεχόμενο της κάθε διεκδίκησης με σπασμένες βιτρίνες ή, όταν αυτές δεν υπάρχουν, με την οικονομική χασούρα των εμπόρων λόγω των πορειών, και να μην περιμένει απάντηση στην ωμή αυτή προπαγάνδα του με το παραπάνω σύνθημα.

"Εμείς μιλάμε για ζωές, εσείς μιλάτε για βιτρίνες". Το σύνθημα είναι σαφές. Δεν υπάρχει σύνδεση μεταξύ των δύο στοιχείων. Αφού εμείς μιλάμε για το ένα, Εσείς μιλάτε για το άλλο. Αν υπάρχει κάποιος που τα εξισώνει είστε Εσείς.

Όμως, το σύνθημα είναι πετυχημένο και κατ’ ουσία, γιατί η έννοια της βιτρίνας αντιπροσωπεύει συμβολικά αλλά και ουσιαστικά αυτό που θα λέγαμε φετιχισμένη μορφή του κόσμου, πλαστή μορφή της ανάγκης. Το στοιχείο, με άλλα λόγια, που ονομάζουμε εμπόρευμα. Και το εμπόρευμα φετιχοποιείται σε μια αριθμητική παράσταση, την τιμή του. Είναι αυτός ο τρόπος να μετατρέπεις τα πάντα σε τιμές, που κάνει δυνατή μια εξίσωση σε πραγματικό επίπεδο ενός πράγματος όπως ένα τζάμι (που έχει καθαρά αξία χρήσης) με την ανθρώπινη ζωή (που είναι το μέτρο κάθε πραγματικής αξίας).

Η ανθρώπινη ζωή δεν μπορεί ποτέ άλλωστε να γίνει αξία χρήσης όπως διαπίστωσε ο Καντ στην τρίτη διατύπωση της κατηγορικής προσταγής. Ή μήπως μπορεί; Γιατί αν δεχτούμε την ηθική της καπιταλιστικής οικονομίας όπου ο άνθρωπος αντιμετωπίζεται ως εργαλείο για την απόσπαση υπεραξίας τότε η ζωή, το σώμα και το πνεύμα ενός ανθρώπου μπορούν κάλλιστα να αποτιμηθούν. Μπορούμε να διατυπώνουμε χωρίς δυσκολία αυτό που για τον Καντ δεν ήταν τίποτε άλλο από μια καθαρή ανηθικότητα. Είναι ο ιδεολογικός μανδύας της ελεύθερης αγοράς, ο φιλελεύθερος λόγος που προσπαθεί να επιβάλει ο Πάσχος ως μέτρο στη δημόσια συζήτηση, που υπαγορεύει την αναγωγή των πάντων σε χρηματικές τιμές.

Σε ένα μεταπτυχιακό μάθημα στο πανεπιστήμιο για την οικονομική διαχείριση μελετών για μεγάλα έργα οδοποιία ανακάλυψα με έκπληξη ότι η ανθρώπινη ζωή αποτιμάται αριθμητικά με χρήμα. Όταν θέλουμε να δούμε αν η επέμβαση σε ένα δρόμο είναι συμφέρουσα, όταν όπως λένε οι γιάπηδες κάνουμε κόστ μπένεφιτ ανάλυση, δηλαδή συγκρίνουμε το κόστος με το όφελος σε πρωταρχική αξία για να αποφασίσουμε αν ένας δρόμος πρέπει [=συμφέρει οικονομικά] να γίνει, μετράμε τις ανθρώπινες ζωές με χρήμα. Πρακτικά, οι μελετητές για την οικονομική αναγκαιότητα ενός δρόμους λένε "πόσες ζωές χάνονται κάθε χρόνο στον σημερινό που είναι καρμανιόλα;" Π.χ. 150 άνθρωποι. Τον αριθμό των θυμάτων τον πολλαπλασιάζουμε με μέσες τιμές αποζημίωσης που δίνουν οι ασφαλιστικές για ασφάλειες ζωής και βγάζουμε σούμα! Θυμάστε λοιπόν τη διαφήμιση που έλεγε «κάποια πράγματα είναι ανεκτίμητα για όλα τα άλλα υπάρχει η μάστερ καρντ»; Ε λοιπόν ήταν λάθος. Τίποτα δεν είναι ανεκτίμητο, για όλα υπάρχει η μάστερ καρντ.  

Αυτή είναι η λογική του, μη σας τρομάζει. Ο Πάσχος μας κουνά το δάχτυλο για το σύνθημα με τις βιτρίνες αρνούμενος να καταλάβει ότι σε αυτόν οφείλεται το σύνθημα. Ότι αυτός και όσοι αποφάσισαν να υπερασπιστούν εμμισθεί ένα άθλιο σύστημα που εξισώνει τους ανθρώπους με νούμερα, επέβαλαν την αποτίμηση όλων των αξιών σε χρήμα. Για να συγκρίνουν χυδαία πραγματικές ανθρώπινες αξίες με υλικά προϊόντα. Μια συνολική πραγματική εκπόρνευση του νοήματος της αξίας.

Για μια στιγμή να κάναμε και εμείς το ίδιο. Τι θα μας απαντούσε; Αν για παράδειγμα διατυπώναμε τον ισχυρισμό "οι 20 αστυνομικοί, με 5 περιπολικά που κυνήγησαν για 5 ημέρες τους 2 ληστές στοίχισαν στους φορολογούμενους πολίτες 40.000 ευρώ, ενώ η λεία των λιστών ήταν μόλις 3.000, ποίος θα τα πληρώσει τώρα όλα αυτά; Η τράπεζα;" Τι θα μας απαντούσε ο Πάσχος; Πιθανότατα θα μας έλεγε πως ο ισχυρισμός μας είναι τρελός γιατί η ασφάλεια (βλέπε η ασφάλεια της τράπεζας, όχι η ασφάλεια της κοινωνίας) έχει μια αξία πέρα από τη χρηματική. Πως δεν μπορούμε να αποτιμήσουμε με χρήμα εγκληματικές πράξεις.

Φαίνεται λοιπόν πως για αυτούς η μόνη αξία που αποτιμάται υπέρτερα είναι αυτή της μεγάλης ιδιωτικής ιδιοκτησίας, καθώς και η ανεμπόδιστη ελευθερία του κεφαλαίου. Στο ερώτημα που θέτει ο Πάσχος «γιατί να μην εξασφαλίζονται και οι ζωές και οι βιτρίνες;» απαντάμε: μόνο σε μια κοινωνία όπου η αξία χρήσης θα έχει αντικαταστήσει πλήρως την ανταλλακτική αξία, δηλαδή σε μια κοινωνία χωρίς αγορά, κράτος και κεφάλαιο δεν θα υπάρχουν κοινωνικοί αγώνες. Και οι κοινωνικοί αγώνες, δεν μπορούν να γίνουν χωρίς να σπάσεις ούτε τζάμι. Και ας διαφωνούσε η συμπαθέστατη πρώην γραμματέας, η δουλειά δεν γίνεται χωρίς σπασίματα γιατί η οργή είναι ανεξέλεγκτη και τα τσάμια εύθραυστα.