Φιλοσοφικές και πολιτικές προϋποθέσεις ενός ελευθεριακού πολιτικού προγράμματος: δέκα στοιχεία χαρακτήρα

Το παρόν σύντομο σημείωμα φιλοδοξεί να διαλύσει μια ευρέως διαδεδομένη παρανόηση απέναντι στη δυνατότητα διατύπωσης ενός αναρχικού πολιτικού προγράμματος και να θέσει ορισμένους πολιτικούς και φιλοσοφικούς όρους πάνω στους οποίους μπορεί να βασιστεί ένα τέτοιο εγχείρημα. Τα στοιχεία χαρακτήρα ενός επαναστατικού, αντικρατικού και αντικαπιταλιστικού προγράμματος που παρατίθενται δεν αποτελούν θέσεις, αλλά παρατηρήσεις που προσπαθούν να αποσαφηνίσουν έννοιες και να συμβάλουν έτσι σε έναν ανοιχτό διάλογο.

Αρνητικός χαρακτήρας. Κάθε θετικό πρόγραμμα είναι πρόγραμμα της κυριαρχίας. Ένα επαναστατικό πρόγραμμα για να μην είναι μια ακόμα εν τοις όροις αντίφαση οφείλει να διατυπώνεται ως άρνηση. Άρνηση του κόσμου όπως είναι σήμερα. Μια συνεχής κριτική του κόσμου της Ιδεολογίας που προβάλλεται ως πραγματικότητα. Μια ανειρήνευτη αντίθεση με τη δοτή πραγματικότητα που δεν επιλύεται ποτέ οριστικά. Αρνητικό στην άρθρωσή του, όχι για να εγκλωβίσει το πράττειν στην διαπίστωση μιας παντοδύναμης και ανίκητης εξουσίας – όπως κάνει εύστοχα η κυριαρχία μέσω του μεταμοντέρνου σχετικισμού – αλλά αντίθετα για να απελευθερώσει την πράξη από κάθε αυταπάτη. Ο χαρακτήρας αυτού του προγράμματος οφείλει να είναι τραγικός, αφού ουδέποτε θα δικαιώνεται οριστικά, ακόμα και αν όλες οι ενδιάμεσες ευτοπίες του έχουν πραγματωθεί. Η ένταση πραγματικότητας και συνείδησης θα μένει πάντα ανεπίλυτη. Η ουτοπία, όπως μας δίδαξε ο Μαλατέστα, μας κάνει απλά να προχωράμε.

Αντιδεολογικός χαρακτήρας. Ιδεολογία είναι το ψέμα της κυριαρχίας. Ένα πανίσχυρο εξηγητικό εργαλείο. Δουλειά της είναι να μας πει πώς είναι ο κόσμος. Να συγκαλύψει τις σχέσεις εξουσίας και εκμεταλλεύσεις πίσω από το πλαστό της παραβάν. Να παρουσιάσει το ψέμα ως αλήθεια. Δουλειά ενός επαναστατικού προγράμματος είναι να δείξει τι δεν είναι αλήθεια. Να ξεσκεπάσει τον μανδύα του κυρίαρχου ψέματος, να αποκαλύψει πτυχές της αλήθεια που βρίσκονται πίσω του σε αντεστραμμένη/πλαστή μορφή της ιδεολογίας. Σκοπός ενός επαναστατικού προγράμματος δεν είναι να διαμορφώσει μια νέα κοινωνική ιδεολογία, αλλά να διαλύσει τον κόσμο του ιδεολογικού ψέματος και να απελευθερώσει τους ανθρώπους από τα δεσμά του.

Αξιακός χαρακτήρας. Όλη μας η ορμή και το όραμα για έναν άλλο κόσμο χωρίς εκμετάλλευση, πόλεμο και δυστυχία δε βασίζεται σε καμία επιστημονική ή μεταφυσική βεβαιότητα αλλά σε μια αξιακή υπόθεση. Στην υπόθεση ότι ο κόσμος μπορεί να κυβερνηθεί από την ελευθερία και στην εμπειρική βεβαιότητα ότι η καπιταλιστική μηχανή οδηγεί την ανθρωπότητα στον μαζικό αφανισμό. Αξιακός χαρακτήρας σημαίνει την ηθική θεμελίωση  της ελευθεριακής υπόθεσης και της επαναστατικής πράξης πάνω σε αξίες.

Ιστορικά δεσμευτικός. Κάθε επαναστατικό πρόγραμμα είναι ιστορικό, δηλαδή υλικά και χρονικά δεσμευμένο. Αντικείμενό του οφείλει να είναι η ιστορική υλική στιγμή και στόχος του ο διαλεκτικός μετασχηματισμός του σήμερα στο αύριο. Κάθε επαναστατικό πρόγραμμα πρέπει να πατά πάνω στην υλική πραγματικότητα με στόχο να την οδηγήσει διαλεκτικά σε μια νέα μορφή. Μια μορφή που δεν έχουμε δει ακόμα. Κάθε ανιστορικό πρόγραμμα δεν μπορεί να έχει ουσιαστική σχέση με την ελευθερία.

Κινηματικός χαρακτήρας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το πολιτικό ρεύμα του αναρχισμού αναπτύχθηκε ως κριτική τάση μέσα στο οργανωμένο επαναστατικό κίνημα της πρώτης διεθνούς και δικαιούται ιστορικά τον όρο του επαναστατικού ρεύματος στο μέτρο που μέσα στην πορεία του συνδέθηκε με το επαναστατικό κίνημα. Δεν νοείται επαναστατικό πρόγραμμα εκτός της κοινωνικής διεργασίας, εκτός των θεσμών οργάνωσης και πάλης των καταπιεσμένων. Κάθε φαντασμένη επαναστατική πρωτοπορία δεν μπορεί να έχει καμία οργανική σχέση με το επαναστατικό πρόγραμμα.

Ολιστικός χαρακτήρας. Ένα τέτοιο πρόγραμμα αποτελεί μια θεωρητική καταγραφή μιας επαναστατική πρακτικής. Από αυτή την πρακτική εκπορεύεται, την εμπειρία της συμπυκνώνει, τις μελλοντικές πράξεις της ορίζει και νοηματοδοτεί. Κάθε πρόγραμμα που θέλει να λέγεται επαναστατικό οφείλει να είναι σε συνεχή ανατροφοδότηση με την πράξη. Κάθε πραξιακά αποκομμένη θεωρητική κατασκευή δεν μπορεί να έχει σχέση με ένα τέτοιο πρόγραμμα.

Αντικρατικός χαρακτήρας. Σημαίνει την πλήρη αντίθεση σε κάθε θεσμό διαχωρισμένης εξουσίας. Σε κάθε ιεραρχική κατασκευή που αποφασίζει στο όνομα της κοινότητας χωρίς την πλήρη δυνατότητα ελέγχουν και απόφασης από το σύνολο του πολιτικού σώματος. Σημαίνει την εκτός και ενάντια στρατηγική σε σχέση με τους αστικούς θεσμούς διαχείρισης, τη δημιουργία νέων θεσμών πάλης μέσα σε όσους εμπεριέχουν τα χαρακτηριστικά μιας άλλης πολιτικής θέσμισης. Σημαίνει την ξεκάθαρη αντικοινοβουλευτική στρατηγική, την αντιπαραβολή της άμεσης δημοκρατίας ως λειτουργικού όρου συγκρότησης και της κοινότητας ως καθοριστικού πολιτικού σώματος τόσο για την πάλη ενάντια στο κράτος όσο και ως βάση μιας ολοποιητικής αναθέσμισης της κοινωνίας.

Αντικαπιταλιστικός χαρακτήρας. Σημαίνει την ξεκάθαρη και συνολική απόρριψη της αγοράς ως θεσμού της κοινωνικής θέσμισης και φορέα του κοινωνικού νοήματος. Την απόρριψη του εμπορεύματος ως φορέας αξίας των υλικών αγαθών και της δημιουργίας. Την απόρριψη της ίδιας της καπιταλιστικής οικονομίας και κάθε εναλλακτικής οικονομίας ως φορέας διαχείρισης της κοινωνικής ζωής. Σημαίνει την ξεκάθαρα προγραμματική και οργανωτική αντίθεση στο κεφάλαιο ως σχέση εκμετάλλευσης. Η ταξική συγκρότηση του προγράμματος δεν είναι απλά οργανωτικός όρος κάθε επαναστατικού κινήματος (καθώς αυτομάτως αποκλείει οργανωτικά όποιων εκμεταλλεύεται ανθρώπινη εργασία), αλλά και δεσμευτικός όρος της ίδιας της δράσης.

Διεθνιστικός – αντιπολεμικός χαρακτήρας. Σημαίνει την πλήρη αντίθεση και πάλη απέναντι σε κάθε διακρατικό θεσμό οργάνωσης. Την προγραμματική στόχευση και πάλη ενάντια στον παγκόσμιο καπιταλισμό και τους διακρατικούς θεσμούς. Τη συντονισμένη διεθνιστική δράση και οργάνωση των καταπιεσμένων σε όλον τον κόσμο. Την πλήρη άρνηση του πολέμου και των θεσμών προετοιμασίας του σε όλα τα κράτη. Την αντίσταση σε κάθε σημείο του πλανήτη όπου διεξάγεται η αναμέτρηση μεταξύ καταπιεστών και καταπιεσμένων. Την άρνηση των κρατικών/εθνικών πολέμων και τη συντονισμένη πάλη για τη μετατροπή τους σε διεθνιστικούς ταξικούς.

Αντικεντροποιητικός χαρακτήρας. Κάθε επαναστατικό πρόγραμμα στέκεται απέναντι στην πολιτική της κεντροποίησης. Στο αδιαχώριστο πλέγμα σχέσεων κράτους και αγοράς, στον κεντρικό έλεγχο και διαχείριση της κοινωνικής ζωής αντιπαραβάλει ένα ενοποιητικό όραμα: αυτό της γενικευμένης αυτοδιαχείρισης και του ελεύθερου συνεταιρισμού. Απέναντι στο αστικό ολοκληρωτικό κράτος και τους διακρατικούς θεσμούς που διαλύουν τις τοπικές ταυτότητες, τη σχέση με τη φύση, τη γλώσσα, την παράδοση, τη ζωντανή κοινωνική αλληλεπίδραση αντιπαραβάλει τη φυσική κοινότητα σε κάθε χώρο δουλειάς, γειτονιά, περιοχή, ως το φυσικό κύτταρο αντίστασης στην κεντροποιημένη δομή, ως το φυσικό κύτταρο αυτοκυβέρνησης της αυριανής απελευθερωμένης ανθρωπότητας.