Η σύζυγος και η πόρνη: καταστατικές προϋποθέσεις μιας ταξικής αντεπίθεσης

Οι Χορκχάιμερ και Αντόρνο στο έργο τους «Η Διαλεκτική του Διαφωτισμού» κάνουν μια πολύ διεισδυτική παρατήρηση για τη σχέση ανάμεσα στη σύζυγο και την πόρνη μέσα στην πατριαρχική συνθήκη. Γράφουν «η πόρνη και η σύζυγος είναι οι δύο αντίθετοι πόλοι της γυναικείας αυτοαλλοτρίωσης: η σύζυγος προδίδει την ηδονή εν ονόματι της σταθερής οργάνωσης της ζωής και της ιδιοκτησίας, ενώ η πόρνη, κρυφή σύμμαχος της συζύγου, υποτάσσει σε σχέση κατοχής αυτό που αφήνει ελεύθερο το δικαίωμα κατοχής της συζύγου: πουλάει την ηδονή». Αποκαλυπτικό για αυτό ακριβώς το δίπολο είναι και το πρόσφατα μεταφρασμένο στα ελληνικά βιβλίο της Σίλβια Φεντερίτσι «Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα: γυναίκες, σώμα και πρωταρχική συσσώρευση» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις των ξένων και πραγματεύεται το ιστορικό φαινόμενο του κυνηγιού μαγισσών. Η συγγραφέας μέσα από εντυπωσιακά ιστορικά στοιχεία μας οδηγεί σε ένα πολύ αποκαλυπτικό συμπέρασμα: η πρακτική του κυνηγιού μαγισσών από την παπική και φεουδαρχική εξουσία δεν είχε στην πραγματικότητα ως στόχο να καταστείλει τις μαγειοθρησκευτικές τελετουργίες αλλά ο πραγματικός της σκοπός ήταν να καθυποτάξει όλες τις γυναίκες μέσω του φόβου που τους προκαλούσε το μέγεθος της καταστολής. Η συγγραφέας μιλάει εδώ για την καθυπόταξη των γυναικείων σωμάτων στη σταθερή, ετερόνομη, καταναγκαστική και χωρίς αμοιβή εργασία, μια μορφή δουλείας που αποτέλεσε καταστατική προϋπόθεση – μια μορφή αρχικής συσσώρευσης – για την φεουδαρχική και μετέπειτα καπιταλιστική κυριαρχία και ανάπτυξη.

Οι παραπάνω παρατηρήσεις είναι πολύ αποκαλυπτικές για την ίδια τη φύση της καπιταλιστικής εξουσίας. Η δημιουργία μιας αρχετυπικής εικόνας που γίνεται φορέας του «κακού» και, μέσω αυτής της προβολής, η τεχνητή διαίρεση της εργατικής τάξης ήταν πάντα ο στόχος της κυρίαρχης αφήγησης. Τα πλαστά δίπολα πολλά: «εργαζόμενοι – άνεργοι», «έλληνες – μετανάστες», «δημόσιοι – ιδιωτικοί υπάλληλοι». Η διαίρεση της εργατικής τάξης, ο αποπροσανατολισμός της, η υπονόμευση κάθε αισθήματος αλληλεγγύης και συλλογικής αξιοπρέπειας έχουν έναν και μοναδικό σκοπό: την ενεργοποίηση μιας τυφλής και ανελέητης ανθρωποφαγίας, ενός κοινωνικού αυτοματισμού ωμής βίας, παράλληλα με την διάλυση κάθε δυνατότητας έλλογης και στοχευμένης διεξόδου της κοινωνικής οργής προς τους πραγματικούς υπαιτίους της κοινωνικής ερημοποίησης. Το χαιρέκακο χαμόγελο των αφεντικών είναι για άλλη μια φορά εκκωφαντικό καθώς κάτω από αυτή τη συνθήκη το ισχυρό και ολοκληρωτικό κράτος είναι το μόνο που προβάλει ως εγγυητής της ομαλότητας.

Όπως όμως εύστοχα παρατηρούν οι συγγραφείς στο παραπάνω απόσπασμα «η πόρνη είναι η κρυφή σύμμαχος της συζύγου». Συμμαχία όχι στη βάση των στερεοτύπων, των πλαστών και παραμορφωτικών ταυτοτήτων αλλά στη βάση κοινωνικών αναγκών, στη βάση της τάξης. Αν υπάρχει ένας λόγος που οι γυναίκες συνέχισαν να είναι υποταγμένες για αιώνες είναι γιατί η σύζυγος και η «πόρνη» δεν συμμάχησαν πότε, μένοντας έτσι διχασμένες στον πλαστό ηθικισμό της πατριαρχικής-καπιταλιστικής συνθήκης. Η σύζυγος υποταγμένη από το φόβο να μη γίνει «πόρνη», η «πόρνη» στο κοινωνικό περιθώριο. Σας θυμίζει τίποτα; Βάλτε λοιπόν στη θέση της «συζύγου» τον εργάτη που υπομένει αγόγγυστα την ετερόνομη εργασία υπό το φόβο της ανεργίας ή της εξαθλίωσης και στη θέση της «πόρνης» τον άνεργο, το μετανάστη, τον κοινωνικά αποκλεισμένο. Ο φόβος, ο φόβος του περιθωρίου, κάνει τον εργάτη υποταγμένο, τις γυναίκες δούλες, τα πλήθη των αγανακτισμένων να στρέφουν την οργή τους ενάντια σε όσους φοβούνται ότι θα μοιάσουν. Σα να θέλουν να ξορκίσουν με τη βία την εικόνα του δικού τους μέλλοντος. Ας ενωθούμε λοιπόν. Και αν μέχρι σήμερα ψάχναμε απεγνωσμένα να ψελλίσουμε τις λέξεις που θα λύσουν τα μάγια και θα διώξουν το φόβο ίσως είναι καιρός να κάνουμε σύμμαχο μας την ίδια τη μάγισσα.