Βουγιουκλακισμός

Διατηρούσα εδώ και χρόνια την αφελή αισιοδοξία πως σταδιακά το αντιαισθητικό και φασίζον φαινόμενο του Βουγιουκλακισμού θα εξέλειπε από την ελληνική κοινωνία. Έκανα λάθος. Πράγμα που δείχνει πως η Βουγιουκλάκη ήταν μάλλον σημείο μιας εποχής που ανέτειλε κάπου στα 1950 και τώρα μεσουρανεί παρά μια ακόμα μόδα, καταδικασμένη να ξεπεραστεί όπως τόσες και τόσες άλλες. Η εποχή του ερωτισμού της μαζικής κουλτούρας εξέθρεψε και αναπαρήγαγε τον ανθρωπολογικό εκείνο τύπο γυναίκας [και όχι μόνο] που περιφέρει την τσαχπινιάς της νιαουρίζοντας εδώ και εκεί. Έχοντας πάθος με την προβολή, λατρευτική σχέση με την επιφάνεια, τη διαχειρίσιμη αθωότητα, τη μιξοπαρθενία που προκαλεί χωρίς ποτέ να ενδίδει. Όντας σε συνεχή επιτηδευμένη ευφορία, απόρροια μιας άνευ προηγουμένου ιδεολογικής νάρκωσης, χωρίς ίχνος παραδοχής οποιουδήποτε πραγματικού συναισθήματος, καταντά να ζει έχοντας εσωτερικεύσει πλήρως την αντιστροφή της κοινωνίας των ομοιωμάτων: στην αδιατάραχτη επιφάνεια του make up αποτυπώνεται η ευτυχία.

Και είναι μάλλον περιττό να επισημάνω πως πίσω από αυτόν τον επιφανειακό αισθητισμό κρύβεται ένας άκρατος συντηρητισμός. Η κενή ομορφιά της εικόνας που προκαλεί μόνο τους αφελείς καταναλωτές προβάλλεται και αναπαράγεται μόνο και μόνο για να συγκαλύψει το περιεχόμενο. Το βλέμμα όπως πάντα κενό.

Η ουσιαστική του σχέση με το φασισμό εδράζεται στη σχέση μορφής και περιεχόμενου. Η μορφική «τελειότητα», απόρροια και αυτή ιδεολογικών μηχανισμών επιβολής [βλέπε καλλιστεία], πηγαίνει χέρι-χέρι με την απόλυτη κενότητα περιεχομένου. Η γυναίκα – εικόνα αποτελεί πλέον ένα άβουλο ανθρωποειδές καθώς η πλήρης πνευματική νιρβάνα σε συνδυασμό με τη συστηματική καταστολή κάθε αυθόρμητου συναισθήματος αποτελούν λειτουργικές προϋποθέσεις για την εκπλήρωση του ύψιστου καθήκοντος δημιουργία της: να γίνει το κατάλληλο περιτύλιγμα για οποιοδήποτε προϊόν, υλικό ή άυλο, ιδεολογικό ή οικονομικό. Με άλλα λόγια η μορφή υπάρχει μόνο ως καμουφλάζ.

Το στοιχείο που την διαφοροποιεί από την αυθεντική ομορφιά, το πλέον εφιαλτικό σημείο εκλεκτικής της συγγένειας με το φασισμό, είναι ότι βιώνει τη διαδικασία της ματαίωσης ως θετικό γεγονός.

Για την αυθεντική γοητεία η συνειδητοποίηση τόσο του εφήμερου της ομορφιάς όσο και της ερωτικής ματαίωσης που προκαλείται από την παρουσία της αποτυπώνεται με το χαρακτηριστικό στοιχείο της οδύνης – ιδίωμα που αποτελεί το χαρακτηριστικό αποτύπωμα της αυθεντικής γοητείας [1]. Κατά απόλυτη αντιστοιχία στην ομορφιά της αυθεντικής τέχνης, το ιδίωμα αποτυπώνει την οδυνηρή ρήξη του ανθρώπου με τη φύση. Ρήξη που η ίδια η τέχνη, ως το αβέβαιο αποτέλεσμα της πάλης δημιουργού και υλικού, προσπαθεί να ανασυγκροτήσει. Η αυθεντική ομορφιά, ικανή να γοητεύσει και να γοητευτεί, να προκαλέσει και να βιώσει, έχει απόλυτη συνείδηση της τραγικής αυτής σχέσης.

Αντίθετα το σαχλοκούδουνο περιτύλιγμα του τηλεοπτικού προϊόντος μαθαίνει να βιώνει τη ματαίωση σα θετικό γεγονός. Να χαίρετε κλείνοντας το μάτι δήθεν ερωτικά και αθώα. Το συνεχες προκλητικό παιχνίδι της διαφήμισης δημιουργεί λιμπιντική συσσώρευση με στόχο την εκτόνωση μέσω της κατανάλωσης. Και φυσικά, κρυμμένο πίσω από τις κάμερες το σαρκαστικό γέλιο του Αφεντικού παραμένει εκκωφαντικό για όποιον θέλει και μπορεί να το ακούσει.

Η βιομηχανία κοροϊδεύει του καταναλωτές με αυτό που τους υπόσχεται

Θα ήταν ίσος αφελές να ελπίσει κανείς πως η βιομηχανία της κουλτούρας – της οποίος ο ρόλος στο σημερινό καπιταλισμό είναι κομβικότερος από ποτέ – θα σταματήσει να αναπαράγει συνεχώς τέτοια ανθρωποειδή. Αλίμονο. Αυτό που μου προξενεί πραγματικά τρόμο είναι ένας ακατάσχετος μιμητισμός που τα τελευταία χρόνια παίρνει διαστάσεις μαζικού κοινωνικού φαινομένου. Όλες οι κοπέλες θέλουν να γίνουν σαν την Πετρούλα και τη Μανωλίδου, να παντρευτούν ένα φασίστα ή ένα μεγιστάνα, όλα τα αγόρια θέλουν να έχουν μια τέτοια γυναίκα, έπαθλο και υπόδειγμα καταξίωσης. Η συνταγή της επιφανειακής ευτυχίας έρχεται για να αντιστρέψει ολοκληρωτικά τον κόσμο των αναγκών στο πλαστό του ομοίωμα. Ο βομβαρδισμός της εικόνας είναι τέτοιας έντασης που η επίθεση στην κοινωνία προκαλεί την ομοιόμορφη ναπάλμ αποτέφρωση του ολοκληρωτισμού. Στόχος, ο πλήρης μιμητισμός, η αυτιστική αναπαραγωγή της εικόνας χωρίς σκέψη. Το αμερικάνικό ευφυολόγημα συνταγής της ευτυχίας παίρνει διαστάσεις τηλεοπτικού σποτ: Kill the brain .

Ίσως για αυτό πρέπει σήμερα να επικεντρωθούμε στην οδύνη. Να ασκηθούμε στο ευδιάκριτο αποτύπωμά της, να αρνηθούμε τον πλαστό καθορισμό, να αναδείξουμε τις ιδιαίτερες ποιότητες της ομορφιάς, να επαναορίσουμε τον αρνητικό καθρέπτη της ασχήμιας. Σε μια εποχή κατακλυσμιαίων αλλαγών αυτό που διακυβεύεται πάνω από όλα είναι το ύφος. Όπως είπε ο Ρεμπώ στα χρόνια του 1870, σε μια εποχή που ο αστικός πολιτισμός έδειχνε ήδη τα πρώτα σημάδια παρακμής του, «η ομορφιά πρέπει να εφευρεθεί ξανά».

[1] Γιατί αυτή η γοητεία [εδώ χρησιμοποιώ τον όρο «αυθεντική» χωρίς να έχω αποφασίσει ότι είναι ο ενδεδειγμένος] που έχει συνείδηση τόσο της ρευστότητας όσο και του εφήμερου της εικόνας δεν προσπαθεί να επιβληθεί ούτε επιβάλει αξιώσεις κυριαρχίας αντίθετα αποφασίζει, ευάλωτη όπως στην πραγματικότητα είναι, να εμπλακεί στο ανοιχτό διαλεκτικό παιχνίδι της γοητείας όπου εκπλήρωση και ματαίωση εναλλάσσονται συνεχώς με την έκβαση πάντα αβέβαιη.